Căm Mường - Nét Đặc Sắc Trong Văn Hóa Phi Vật Thể Việt Nam

Đường đến mường Ký gập ghềnh quanh co theo đỉnh dốc. Từ ngàn năm trước, tổ tiên của người Thái đã đến định cư trên mảnh đất này. Trải qua quá trình dựng xây nhiều thế hệ, mường Ký ra đời, cùng với mường Ống, mường Ai, mường Lai, mường Khoòng..., tạo nên một xứ mường huyền thoại trải rộng khắp núi rừng miền Tây. Nhiều thế kỷ trôi qua, sự phát triển của đời sống đã khiến mường Ký xa xôi thuở nào trở nên gần gũi hơn với đồng bào dưới xuôi. Song, đến với mường Ký ngày hôm nay, chúng ta vẫn có thể thấy nhiều dấu ấn đậm nét của một nền văn hóa cổ xưa giàu bản sắc. Một trong những dấu ấn ấy là lễ hội Căm Mường - lễ hội ngàn năm linh thiêng của đồng bào Thái nơi này.

1. Vài nét về cộng đồng người Lự và lễ hội Căm Mường

1.1. Cộng đồng dân tộc Lự ở tỉnh Lai Châu

Người Lự là một cộng đồng dân tộc thiểu số của nước ta, chủ yếu sinh sống ở tỉnh Lai Châu. Ở Lai Châu, đồng bào Lự chiếm khoảng 2% dân số, thuộc nhóm người Lự trắng và sinh sống chủ yếu ở huyện Sìn Hồ và huyện Tam Đường.

Đồng bào Lự có truyền thống cư trú dọc theo các dòng sông, khe suối và tên bản làng thường được gắn liền với đặc thù của miền đất họ sinh sống.

Từ trước đến nay, với đời sống định canh định cư, người Lự đã biết canh tác lúa nước từ rất sớm, nên đời sống vật chất của họ tương đối ổn định. Chính vì vậy mà vốn văn hoá tinh thần cũng phong phú đa dạng với nhiều loại hình văn hoá dân gian mang đậm bản sắc của người Lự.

Ngoài các phong tục, tập quán sinh hoạt độc đáo, người Lự còn có nhiều nghi lễ riêng đặc sắc, trong đó phải kể đến lễ hội Căm Mường một trong những lễ hội lớn và quan trọng nhất và bao giờ cũng được tổ chức rất trang trọng.

1.2. Nét đặc trưng của lễ hội Căm Mường (Lai Châu)

Lễ hội Căm Mường của đồng bào Lự ở tỉnh Lai Châu được tổ chức vào ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch hàng năm.

Đây là dịp để bà con dân bản dâng tế lễ vật cầu khẩn thần sông, thần núi, thần khe, thần suối, thần rồng đã phù hộ cho bà con dân bản no đủ, điều lành ở lại, điều dữ mang đi.

Lễ Căm Mường là một lễ hội truyền thống đặc sắc ở Việt Nam, mang đậm dấu ấn của người dân vùng cao nên thường thu hút rất nhiều du khách thập phương mỗi dịp Tết đến xuân về. Đây cũng chính là một điểm nhấn độc đáo trong văn hóa du lịch ở tỉnh Lai Châu.

2. Những nghi lễ độc đáo trong lễ hội Căm Mường

2.1. Nghi thức cúng lễ

Mở đầu cuộc lễ, thầy cả đọc lời tuyên bố lý do buổi lễ. Trong lời tuyên bố lý do của thầy cả đề cập tới lịch sử của người Lự, lịch sử bản mường, cái lý của việc làm lễ Căm Mường và những người sẽ được “thụ lễ” lần này.

Mỗi gia đình sẽ cử một người đại diện là đàn ông đi tham gia phần cúng lễ, khi về sẽ mang lộc cho những người ở nhà. Người đảm nhiệm vai trò chủ lễ phải là các bậc cao niên, uy tín, được người dân kính trọng.

Nghi thức cúng lễ có 4 phần: lễ thỉnh thần, lễ khấn cầu, lễ Căm Mường và các nghi lễ kết thúc. Tất cả được tổ chức ở một gốc cây to trong bản làng.

Lễ vật dâng thần linh trong lễ hội Căm Mường tuy mộc mạc nhưng lại chứa đầy sự tỉ mỉ và được thực hiện theo nghi thức trang trọng. Mâm lễ vật bên cạnh hoa quả, rượu thịt thì còn có 18 chiếc thuyền giấy màu xanh lá và màu vàng. Màu xanh là tượng trưng cho rừng núi bạt ngàn, màu vàng là những cánh đồng lúa chín trổ bông, hình ảnh của một năm được mùa, no ấm.

Khi cuộc lễ bắt đầu “say” các thầy lạy một lạy rồi bắt đầu đọc lời khấn. Trong phần lễ này không có khèn, sáo, trống hay bất kì một loại nhạc cụ nào để làm âm vang.

Theo quan niệm của người Lự thì như thế sẽ làm ảnh hưởng tới các linh hồn riêng, mà cái linh hồn ở đây chính là sự thần bí, linh thiêng ẩn hiện trong những lời khẩn cầu của thầy cúng:

” Núi rừng mang hồn nước

Khe suối lượn hình sông

Thần rồng bay lượn múa

Phun nước tưới ruộng đồng

Cho ngô lúa trổ bông

Cho mùa vàng trĩu quả.”

2.2. Ý nghĩa của lễ hội Căm Mường

Người Lự coi lễ hội Căm Mường là dịp để thể hiện lòng thành kính đối với các vị thần được thể hiện bằng các lễ vật dâng tế trong buổi lễ. Những lễ vật này do dân bản tự nguyện đóng góp, và thầy cúng sẽ khẩn cầu lên vị thần thấu hiểu lòng thành kính của dân bản, mong được mùa bội thu, thóc lúa đầy bồ, già trẻ gái trai trong bản được vui vẻ sum vầy hạnh phúc.

Sau lễ hội Căm Mường, tất cả họ hàng dòng tộc, các gia đình trong bản sẽ sống đoàn kết, thương yêu nhau hơn. Với những lời khẩn cầu trong nghi lễ thì tất cả các gia đình sẽ phải cố gắng nuôi dạy con cái học hành để có cuộc sống tốt hơn các thế hệ đi trước.

Đây chính là nét đẹp trong văn hoá dân gian của đồng bào Lự nói riêng và cộng đồng dân tộc Việt Nam nói chung, cần tiếp tục được bảo tồn, giữ gìn và phát triển.

3. Phần hội sôi động của lễ hội Căm Mường

3.1. Các tiết mục văn nghệ truyền thống độc đáo

Trong tất cả các lễ hội truyền thống của Việt Nam, phần hội luôn được người dân mong chờ bởi không khí sôi động và cũng chính là cơ hội để mọi người xích lại gần nhau hơn bao giờ hết, cùng nhau thể hiện những nét đẹp văn hóa truyền thống của dân tộc.

Mở đầu phần hội của lễ hội Căm Mường, hai chàng trai trong bản cùng thổi sáo mẹ, sáo con để cho các cô gái hát những bài dân ca của dân tộc mình. Điệu nhạc riêng độc đáo mang đậm truyền thống của người Lự luôn thu hút những vị khách từ xa đến.

3.2. Các trò chơi dân gian

Cùng với các bài hát thì trò chơi ném còn cũng là một phần không thể thiếu trong lễ hội này, bởi nó thể hiện sự tinh tế, khéo léo không chỉ trong việc dựng cột, làm quả còn mà ngay cả trong việc tung còn cũng có những bí quyết riêng đã được các thế hệ của người Lự truyền lại cho nhau. Trong trò ném còn, ai ném trúng vòng tròn đầu tiên thì đó sẽ là người may mắn nhất.

Ngoài ra, lễ hội Căm Mường còn tổ chức các trò chơi như đẩy gậy, đánh gối cũng là những nét đặc trưng trong lễ hội của đồng bào Lự. Những người bị thua trong các trò chơi này đều được té nước để giải đen cũng như cầu may mắn.

Không khí chung của lễ hội diễn ra rất nhộn nhịp, vui vẻ với sự tham gia của tất cả người dân trong bản tạo nên bức tranh sinh động thể hiện rõ nhất văn hóa truyền thống của người dân tộc Lự ở Lai Châu.

>>> Xem thêm: Các dân tộc Việt Nam và đặc trưng cơ bản

4. Kết luận

Lễ hội Căm Mường của người Lự ở tỉnh Lai Châu rất đề cao vai trò của những sinh hoạt văn hóa dân gian mang tính cộng đồng, làm tăng thêm sự gắn kết trong mỗi cộng đồng làng bản. Bên cạnh đó, buổi lễ còn mang lại những giá trị tinh thần tốt đẹp, giúp gia tăng thêm tinh thần đoàn kết giữa những người dân trong làng, bản, đồng thời cũng từ đó mà nâng cao nhận thức trong việc răn dạy con cái nhằm cải thiện được chất lượng cuộc sống cũng như đời sống tinh thần của người dân vùng cao. 

Chính vì vậy mà lễ hội này cần được bảo tồn, gìn giữ, phát huy, để nó thật sự trở thành nét đẹp trong vốn văn hóa dân gian mang đậm bản sắc riêng của người Lự, cũng là niềm tự hào của người Việt.